30 İyül - dilimizin hem yazılarımızın günü.

 Herbir halkın var kendi istoriyası, kendi kultura oluşların istoriyası. Bizimdä kultura istoriyamıza 30 iyül 1957- ci yılın  girdi nice büük Milli istorik yortusu. Bunun için bu yortu bizä pek paalı lääzım olsun, bütün halka. Hazır kabuledilmiş alfabet yazıciları uyandırdı, poetleri uyandırdı, bilimcileri uyandırdı, şkolaları. O zamannar buncak kiyat çıktı da bu gunädan da kulanărlar.

Herbir işin var adamnarı. Bu işlär kendileri olmărlar. Herbir başlantı zor, herbir başlantının kusuru varnice olsun.  Ama paalı burada o adım angısını yaptılar bizeden: N. Arabaci, D.Tanasoglu, V. Arabaci, N. Tanasoglu hem o vakıdın oretmenleri. Önemli hani yazı probleması o zaman çozüldü, kazanıldı. Çok iyi olurdu neyi hani kazandık unutmaylım, koruyalım  hem taa zenginnedelim, yaşadalım, arkamızdan gelennere olsun ne verelim.

                                

                                   Sevin Ana dilimizi,

                                   Sevin gagouzları ,

                                   Sevin güzel türkülerini

                                   Manelerini, masallarını,

                                   Oyunarını, fıkralarını.

                                   Ürenin Ana dilini

                                   Nekadar daa islä hem dooru.

                                                                                                                                                                                                                                               D.Tanasoglu

                         

 

NICOLAE DABIJA "DRUMUL SPRE BISERICĂ"

Nu demult am avut un oaspete la bibliotecă Preotul Octavian Moşin, care ne a adus cîteva cărţi şi pliante despre activitatea sa. Una dintre cărţi a fost şi “Drumul spre Biserică” scrisă de scriitor jubiliar care anul acesta împlineşte 65de ani

Am întitulat prezenta culegere de scrieri creştine Drumul spre Biserică, pentru că toate cuvintele adunate sunt trecute prin inima creştinului Dabija, care vrea să fie împăcat cu Cel  de Sus.

“Nu poţi scrie ceva destoinic, dacă nu trăeşti ce scrii şi dacă îţi este ruşine  să priveşti spre Cer”, ne spune N. Dabija.

  

“ Credem că scriitorul şi publicistul nostru va trăi încă mult timp, căci “vii sunt numai cei care-şi prefac ideile in fapte, dau realitate cuvintelor rostite, trec pe plan existenţial conceptele şi visările planuluiideativ”  (Nicolae Steinhardt).”

                                                                Preot Octavian Moşin

                                                                           

Amintiri în ajunul zilei de naștere a marelui om de cultură găgăuz - Dionisie Tanasoglu

Îl cunosc personal de prin 1977, adică de cca 20 de ani. Și atunci, când avea 55, arăta exact ca și acum, când are 75: era și este tânăr, a fost și este om de omenie, și-a asumat conștient și nesilit de nimeni destinul de găgăuz printre români și român printre găgăuzi.
Chipul lui, însă, mai totdeauna e acoperit de umbra tristă a unei dureri greu de spus în cuvinte. În ochi i se poate citi mereu drama insului ce poartă pe suflet pecetea mâhnirii ca stare permanentă a felului său de a fi.
Or, cum poate fi altfel decât trist omul - individul ales - căruia i s-a rezervat calitatea de martor al genocidului spiritual al etniei sale? Cum poți fi altfel decât trist când vezi cum piere, programat, ceea ce ai mai scump ca intelectual - limba neamului tău?
Dionisie Tanasoglu n-a fost, însă, trist totdeauna. N-a fost trist, pentru că a avut parte în viața lui și de clipe, de ani de bucurie. Și acestea au fost clipele și anii când neamul îi era fericit, pentru că se înțelegea bine cu cei ce au moștenit din moși-strămoși pământul acesta mult încercat al Basarabiei, pământ care, la un moment, i-a adăpostit și pe găgăuzi.
S-a născut exact acum 75 de ani în satul Chiriet-Lunga, într-o familie de învățători. Aici, în satul natal din Bugeac, a învățat de la găgăuzii săi, dar și de la românii din localitățile din preajmă, legea găzduirii, izvodul nescris al conviețuirii în pace și bună înțelegere cu băștinașii. Ideea națională pe care o poartă în suflet și pe care nu-i este frică să o expună ori de câte ori este întrebat - cum că găgăuzii se vor simți și vor trăi bine pe pământul românesc al Basarabiei numai în cazul în care pe acest pământ vor trăi și se vor simți bine și românii - a însușit-o în copilărie.
Studiile și le-a început la școala primară din satul natal, le-a urmat apoi la Școala Normală din Cetatea Albă și din Bârlad, obținând calificarea de învățător. După război și după reanexarea Basarabiei la colosul roșu de la răsărit a urmat facultatea de istorie la Pedagogicul „Ion Creangă” din Chișinău. A fost profesor de limba și lietartura română, a fost cercetător științific și apoi, director al Institutului de Cercetări în Pedagogie. A susținut doctoratul în litere. A lucrat ca redactor la Enciclopedie.
Și-a cultivat mereu limba etniei sale, i-a studiat particularitățile, s-a arătat preocupat de creația populară orală. A scris cărți în limba sa și pentru ai săi. A intuit clar, chiar de la începuturi, pericolul înstrăinării găgăuzilor și, atunci, în condiții dificil-ostile, a elaborat scrisul găgăuz, elementele de bază ale ortografiei și primele manuale școlare. Toate, însă, s-au dovedit a fi zadarnice, pentru că interesul imperial era cu totul altul. Regimul comunist totalitar a avut nevoie să crească și să educe în Basarabia generații noi de alogeni - oameni așa zis sovietici, pe care, în caz de forță majoră, să-i contrapună și să-i asmuțe contra populației băștinașe. Asta a fost soarta care le-a fost rezervată tinerilor găgăuzi. Regimul a izbutit, din păcate, să-i smulgă din conviețuirea pașnică ce au avut-o întotdeauna cu românii și pe găgăuzii mai în vârstă. Și toate acestea s-au înscrustat dur pe inima poetului, s-au așezat pe cugetul intelectualului, au adumbrit chipul tânăr și lumios al omului de omenie și de cultură Dionisie Tanasoglu - un găgăuz înțelept printre români și un bun român printre găgăuzi.

Vasile MALANEȚCHI

(Flux, 7 iulie 1997)

              Dionis Tanasogludan şiirler     

Kiriyet 

İki yamaç karşı-karşı

Durmuş biri öbürünä,

Alça’ın sansın iki kaşı

Sarkmış gibi batı günä;

Nända çayır uzun yatmış

Birkaç yamaç yakasına,

O, Lunga dereyi almış

Tavlı, yeşil arkasına...

Te orada er beenmişlär

Kırdan kıra hep gezeräk

Dedeler’miz o evellär

Bıkmış sürü gezdireräk...

Durup, esaplan konmuşlar

O alçakta en ilk-seftä,

Bordey edi salt koymuşlar,

Görmüş bunu salt ay göktä...

Üç tabiyet

Yaşamakta rasgeler

Çok işlär. İnsan söleer

Ani eveldän kalmış

Üç türlü tabiyet, sayılăăr.

* * *

Birisinin komşusu

Koymuş karpuz turşusu.

Erifin dä gelini

Olmuş lähusa deyni

Canı istemiş iyişi.

Da geldyinän bir kere

Komuşu tırmık için,

Erifim anăr işi.

İkilämeer, bitirer

Lafını o komuşusu

Geçmeer çok da getirer

Karpuz turşusu!

İhtiar boba denemiş

Ürük laflan da demiş:

--Adadın da getirdin,

Tuttun lafını – Adamsın!

Başka bir da komşusu,

Enikleyip domuzu,

Hiç adamăăr, getirer

Bir potmar, helal etmiş!

İhtiar boba denemiş,

Ürük laflan da demiş:

--Hiç adamadın, verdin

Yaptın bir iyilik – Helalsın!

Birisi sa adamış,

Emin etmiş beş karış,

Ama büün da yok haber:

Ne geçer, ne da geler.

İhtiar boba denemiş,

Ürük laflan da demiş:

-Adadın da yapmadın,

Lafı tutmadın – Eşeksin!  

O YILDIZA...

(romun dilinden cevirme)

O, yıldıza, ani duumuş,

Yolu öyla uzundu,

Binnärlan yıl läzım olmuş;

 Şafkı bizi bulsundu                                   

Beki çoktan yolda sündü

Navi uzaklarda ki,

Şılağı salt şindi süründü

Güzümüzä bizim ki.

Ölmüş yıldız - ikona taa

Gökä yavaş çilarkan;

O vardı görünmäzkan taa,

Göreriz büün o yokkan.

Öylä hep sevdamız açan

Gecey’çindä bitmişti,

Sünmüş duygu şafka uçan

Bizi izlär taa şindi.

Vlad-Demir Karaganciu cu cartea nouă în limba română "Pelin amar în Bugeac"

 Vlad Karaganciu a prezentat publicului larg nouă sa cartea, scrisă de dată acastă în linba română.        Într-o vreme când vechea ruptă dintre arte şi ştiinţe nu mai este de mult actuală, nu e o surpriză că oamenii de ştiinţa trec, în mod firesc, de la rigoarea raţionalismului scientist la relativismul afectivităţii artistice. Încă Eminescu, discipol al lui Kant, respringea limitările kantiene ale cunoaşterii, într-o notă din 1874: "Dispreţuesc profesorii de filosofie (...) care uită în genalitatea lor iluzorie că lumea trebue simţită, iar nu cercetată. Mă opun ideii kantiene că prin simşuri nu poţi cugeta nimic; din potrivă, ele stimulează găndirea filosofică ". Cu atit mai mult gândirea artistică.
      La această întâlnire dintre concept şi trăire soseşte şi universitarul basarabean Vladimir Karagancu, doctor în ştiinţăe fizico-matematice, foet şef de catedră la "Mecanica Teoretică" a Universităţii Tehnice a Moldovei, profesor de fizică şi astronomie, descins din raţiunea idoneistă" a tehnicii în imaginarul literaturii.
       Pe fondul negru şi amar al pelinului istoriei se derulează viaţa familiei Cavalgi Dobri (fost liberal în perioada interbelică, aidoma lui Ilie Moromete) şi sătenilor, autorul dovedind capacitate de portretizare, din căteva contururi stilizatoare, ântre numeroasele personaje distingându-se capul familiei şi copilul Dani, prin imaginea căruia se derulează un mini Bildungsroman, eroul fiind surprins în evoluţie, din anii copilăriei pănă la vîrsta întrării în maturitate.
      Capacitatea autorului de a crea atmosferă cu puţine mijloace, stăpănirea unei limbi române curate, păstrând ceva din culoarea regională a Bugeacului găgăuză, mă fac cred că posibilităţile naratibe şi de expresie ale d-lui Vlad-Demir Karaganciu  pot evolua spre diversificare şi îmbogăţire stilistică, depăşind ezitările inerente începutului.
                                                                                                  Theodor Codreanu

Todur Zanet - 55ci yaşın kutlu olsun

Todur Zanet duudu 1958-ci yılın Kirez ayın (iyün) 14-da Gagauziyanın Kongaz küüyünda. 1975-ta orta okulu başardı. İlk peetini “Mali” 1977-da yazdı. 1976-1981 yıllarda Kişinev Politehnik institutunda üürendi. 1986-1990 yıllarda, redaktor olarak, gagauz dilinda “Bucaan dalgasında” televiziya hem radio kolverimnerini hazırladı. 1988-1994 hem 1999-cu yıldan büünkü günadan, baş redaktor olarak, ilk gagouz gazetasını “Ana Sözü” hem “Kırlangaç” jurnalını çıkarer. 1989-cu yılda SSRB hem Moldova Jurnalist Birliklerina aza kabledildi. 1990-cı yılda SSRB hem Moldova Yazarlar Birlii azası oldu. 22.07.1990-cı yılda Todur Zanetin yazdıı Gagauz Milli Gimnasını Gagauz Halk Kongresi Gagauz Respublıkasının Gimni olarak 411 oylan kabul etti. 1992-ci yılda, Todur Zanetin yaratmaları Türk dünnesina faydalı olduunu kablederak, onu Türk Dünnesi Yazarlar Birliina kablettilar. 1993-cü yılın Ceviz ayın 25-da beeri bitin “Ana Sözü” gazetasını latin grafikasında çıkarmaa başladı. 1991-1993-cü yıllarda gaguz dilina çeşitli pyesalar çevirildi, onnarın arasında: “Bayazid” (Jan Rassin), “Kaynana iki gelinnan” (E. Gheorghita), “Cumertesi avşamnen...” (M. Baciev). “Bayazid” pyesası Moldova Devlet televideniyasının “Altın fondu” arhivinda korunmaya alındı. Todur Zanet, dramaturg olarak, iki pyesa yazdı: “Aaçlık kurbannarı” (1998-ci yılda) hem “Büülü maaza” (2004-cü yılda). Bu pyesalar “Mihail Çakır” adına gagauz milli teatrusu tarafından stenaya koyuldu. Çekedip 1989-cu yıldan sıravardi tipardan onun kiyatlarrı cıkerlar: “Zamaneersın, evim!” (1989, 1990), “Karımcalık” (1989), “Böcecik” (1991), “Akardı batıya güneş” (1993), “Gıcırdeer kafamın çarkları” (1993), “Akar yıldız” (1998). Uşaklar için yazılan “Böcecik” kiyadı Moldova üüredicilik hem bilim Bakannıı tarafından başlangıç hem küçük klaslar için üüredicilik kiyadı olarak tanıldı. Todur Zanetin peetlerinin çoyuna muzıkaya yazıldı da onnar haliz halk türküleri oldu: “Şen oyneer gagauzlar”, “Yaşar, halkım!”, “Vatan”, “Koy adımı...”, “Sän Çadır, gözal Çadır”, “Sana sevdam”, “Saurgun”, “Zamaneersın, evim!” h.b.  

BUCAAM

Ne zenginsin, Bucaam,
Evelki memleket.
Alaca şu topraan,
Kuraktan bereket.
                                                      
Bir payın  -  eşillik,
Obürüsa - çolluk.
Sansın yok hiç dirilik?
Sansın diil o soluk?
                                                       
Zordu pek Halkıma
Kaldırma kırları,
Kıtlıkta sulamaa
Ömürsüz  tenini.


Diz çöküp hep saymaa
Sırtında kaç çatlak,
Yaşlarınnan büütmää
Terekä hem başak...


KONGAZ
Taşer zengin berekettän
Senin geniş meraların.
Öter uşak seslerindän 
Uz saz gibi sokakların.

Evelden çok varmış kaz
Dolaylarında, Kongaz.
Onuştan uzak dedäm
Adını bulmuş birdän.


Şindi sän ölä büüdün,
Dünneyin bir büük küüyü
Ani var ki umudum -
Kasaba olasın büün.

                                                    

Gök yıldızlarlan dostlaşıp kadın

Kaamil koyu tenni, açık hem gülümseli gözçezlarlan kızçaz, hemen-hemen yufka ayacıklarınnan ilk adımnarını yapma ürenip, neçinsa duvadrda asılı radiyo apparatına dayma başçazını çevırıp, bakardı. Bu meraklı araçtan gözal seslar, havalar çıkıp, bütün içersini şennıklan doldurardı. Şaşarak kala hem saatlarlan koparamaya kendini yerindan, küçücuk sesleyici çok sevinardi büyüleci melodıyalara. Ona sansın oyuncak bile okadar lazım diildi nekadar doyunca radiyo muzikasını seslemaa braksınar.
Biraz taa geçça (iki-üç yaşında) o kendisi yada barabar anası-bobasınnan kimi tğrkü melodıyalarını kolayca teklarlardı artık. Belli bir şeydi, ki bir türküyü seslemaa yada bür yortu şennini olayında bulunmaa kızçaz pek sevsrdi.
Te böyla, taa küçuk yaşından beeri bu kızçaz - günümüzda Moldovada Respublikanın milli opera hem balet tiyatrosunun tanınmış solisti olarak - Maria Radiş kendini bütünnaa vokal muzik zanaatına baalandı.
Marina 1982 yılın fevral ayında (2-ci günü ) R. Moldova Gagauz Yerin Kazayak küünda duudu . Bobası (Radiş İvan Nikolaevic) hem anası (Radiş Gina Födorovna) çok akıllı hem intelagent insannar olarak, kızçazının türkü sölemaa becerikliini hemen esaba aldılarç Ona herzaman yardımcı olmaa çalışardılarç Onun iyi istediklerına dayma izin verardilar. Kendisini akıllı kullanmaa, kötü laf sçlememaa, her bir adama saygı göstermaa, insannarın zorluklarında kuvedina göra bir yardım yapmaa üredardilar.
Bir gözal can acısını,insana faydalı olmak hazırlıını biz onun taa orta okulda ürenerkena günnük defterindan annerız. Te ne o üç taane arzusuyuçun orada yazmış:
1.Medik universitetinde kardiologa ürenip, insannarın yürek hastalıını sadem diil, ama hasta canlarını bile ilaçlamaa isterım
2.Jüridik fakultetini tamamnayıp, avukat yerinde çalışan, suçsuz insannarı kurtarmak hem korumak isterım.
3.Konservatoryayi bitirip hem muzik zanaatçısı olarak, insannarın ruhunu kaldırmaa, kısmetli hem sevinçli yaşamaklarını görmaa isterım.
Ne gözal istediiklar !
Ne derin adam sevgisi hem can duygusu bu gözal laflarda buluner ya !
 Elbet ki büüdükçana o şüpesiz üçüncü variyantı ayırdı,çünkü taa uşak başçesinden çok sevardi insannarın önünda türkücük çalmaa.
Marinanın en ilk muzika üredicisi Danadci İvan Konstantinoviç ( Gagauziyada iyi tanınmış bir muzıkant ) o vakıtlarda Kazayak küyün uşak başçesinde çalışarkan, birdan kızçazın açık hem gözal sesçezini,inca kulak işitmesini, çetin muzik ritmesini meet etti. Orta okulda ürenerkene Marina okul korosunun solisti oldu.Bundan başka türlü-türlü küy yada dolay şenniklerina katılıp, çok halk hem estrada türkülerini söyledi. 9 yaşında Çadır dolayın ‘’Bucak sesi’’adlı türkü yarışmasına ilk kere katılan, o ilk ödülünüda ( 1-сi yeri ) kazandi. Marina bugüna kadar Kol Pötr Trofimoviçi hem Karapiri Sergey Dmitriyeviçi - o zamandaki dikkatlı olarak muzik terbiyetçilerini aklısından çıkaramer hem kimlerina o büyük şükür duygusunu açıkler 1999 da, 17 yaşını tamamnayıp hem orta okulunu geeride brakıp, Marina Kişinev G.Muziçesku adına Muzik, Tiyatro hem Plastik sanatlar akademi Vokal fakultesinin ürencisi oldu. Bırada onun uzmanlık kalkınmasında en önemli rolü Kvasnük İvan Vasiliyeviç oynadı.
 Çok arif hem dikkatlı, pek iyi kendi işini bilen adam, docent- professor, Moldova Respublikanın Halk artist adını taşiyan, o büyük havezlan Marinayı ses zanaatın türlü- türlü zorluk – kolaylık sekretlerinnan paylaşardı; nasıl taa dooru kendi ses apparatınnan, diyafragmasınnan taa bolca kullansın, yani çok çalışmaktan sesi yorultmamaa deyni üretti.
Bundan başka Ivan Vasiliyeviç bir çok iyi yürekli adam olarak, boba gibi Marinayi sevardi, yaşamaa ürederdi, ama studentlik zorluklarında yardımci ona olardı. Ozamandaki hem bugünkü başarlarına sevinip, onunnan pek hodullaner.
Akademi üredicilerinden başka Maarina ayrı olan Popov Svetlana Georgievnayı ( dirijör ) hem Konstantinov Eleonora Konstantinovayıda ( rejisör ) yaşamasında büyük yera koyer. Birisi onun canlı dostu olarak, nasıl taa çabuk uzun hem zor opera partilerini ürenip okumaa, ikincisisa, nasıl tiyatro sahnesinde taa dooruca hem yüsek ustalık uurunda opera rollerini oynamaa deyni göstermişler.
Şindida bu çok saygılı ( Moldovada iyi biliner ) insannar her bir anda Marinaya yardım edip omuzunu dayamaa hazır. Elbet, diil sadem ki barabar Marinaylan bir tiyatroda çalışerlar, ama o maana için ki Marina iyi yürekli, çok çalışkan hem hele gösterişsiz bir adamdır.
Üredicileri arasından o sıcak- sıcak Ţirkunov Svetlana Viktorovnayı hem Răyleanu Leonid Aleksandroviçi meet eder, angıları ona solfedjio hem armoni derslerini okardılar.
Akademiya ürenim zamanında derslerden başka doç.- professor Kvasnük sevgili üredicisini dayma Respublikada yada yabanci yerlerda geçirelen türlü- türlü vokal konkurslarına yollamaa bakardı. Her birindan Marina yoktur olsun premiyasız dönsün.
Artık hazırlama kursasında ürenerkan Moldovanın Gagauziya autonom bölgesinda her yıl kurulan "Gagauz sesi" adlı konkursunda Marina büyük üstünlüklan ilk yeri kazaner. Biriki yıldan soram ( 2002 ) yeniden bu türkü yarışmasına katılıp, o gene hepsini yenser artık "Gran pri" ödülünü kazaner.
Ama en önemli konkurs angısına bu vakıtlar katıldı Marina Radiş-« Hariklee Darkle » adlı Milletlararası konkursu 2003 te Brăilada ( Romıniya ) geçti.
 Bıraya 24 dünya devletlerinden 160 opera ses sanatçısı ( onnarın arasında 15 kişi Respublika Moldovadanda ) geldi.
Ne sevinçlen hem hodulluklan biz işittik, ki bu 15 kişiden sade ikisi: Marina Radiş ( IV yıllık student ) hem Yurie Gıska ( Moldova milli opera tiyatronun solisti ) premiyalarını kazandılar ( Marina- maasuz premiyaı, Yurieda – üçüncüü ) ! Bu yıldan soram ( 2004 te ) öteki Milletlararası opera konkursunda < Imeni Aleksandrovskoy >, angısı Belarusiyada ( Minsk ) geçti Marina diplomant oldu.
Şunuda söylemek lazımdır, ki irencilik yılların içinde o sakınmardı katılmaa Moldova Respublikasında her yıl geniş geçirilen < Viktoriya > adlı vatanseverlik ( yani patriotik ) türkü festival- konkursuna. Bunlarında o I-ci yada II-ci yerlerinden taa aşaalarına inmezdi.
2005 te akademiya ürenimi bitirip, Marina Radiş Moldova Respublikasın milli opera hem bale tiyatrosuna solist gibi doorultlaner.
O büyük havezlen opera artist çalısmanına başler.
Marinanın Moldova milli opera tiyatrosunun sahnesine ilk çıkışı 2006 da C.Verdi’nin «Traviata” adlı operasında Violeta partisinnen gerçekleştirildi. Genç, kendi başına kalıp, ilk adımını sahnede yaparken o taa sıkıca kendini tutardı. Elbetki, her bir artist, nekadar talantlıda olsun, en ilk rolünü oynarken bol halda siyrek bulunar, ya! Ama te gelecek ( 2007 ) yıldan beeri günnerimize kadar hepsi yeni rollerini Marina büyük heyecanlan hem başarlan oynadı, sesleyicilerın arasında çok sevgili oldu.
Beş yılın içinde o dünyaca ünlü J.Bize’nin ‘’Karmen ‘’ operasında Mikaela hem Mersedes partilerini, C.Verdi’nin ‘’ Rigoletto’’ ( Djilda ) hem ‘’ Nabukko’’ ( Anna ), G.Doniţetti’nin ‘’ Sevda içeceyi’’ ( Adina ), N. Rimskiy- Korsakov’un ‘’ Çarın gelini ‘’ ( Marfa ) operalarında yüsek ses hem artist ustalıını gösterip, muzik uzmanlarını şaşa braktı, sesleyicilereda taada pek kendini beendirdi.
M.Radiş’in gözal sesini diil sade ana memleketimizde şinden iyi bilerlar. Onun adını Evropada ( Holanda, Belçika ), Russiyada ( Moskova,Vladimir ),Türkiyede ( Ankara, Mersin, KKTC- Girna ),Romıniyada ( Brăila hem taa başka kasabalar ), Belarusiyada ( Minsk ), Kazakistanda ( Astana ) artık işittiler. Bu yerlere o tiyatro turnesinle yada konţertlarlan yol yaptı.
Bu yıllar genel olarak tiyatro çalışmasınnan, Marina her taraflarda kurulan vokal konkurslara yada festivallereda katılmaa yetiştirerdı. Böleyliklen 2006 da o Moskova ‘’Elena Obrazţova’’ adına Halklararası genç opera sanatçiları yarışmasında diplomu aldı iki ayda soram Kzakistanda ( Astana ) ‘’ Delfadaki oyunnarı ‘’ adlı konkursadada III-cü yeri kazandı.
Ama M.Radişa bu vakıtlarda ( 2007 ) en önemli ‘’ Madam Batterfley ‘’ adlı 9-cü Halklararası konkursu olabildi.
 Dünyada bu konkurs Moldovanın anılmış opera primadonnası Mariya Bieşu’nun adınnan iyi biliner, çünkü ilk kere 60-ci yıllarda Japoniyada geçirelen, bu opera konkursunda hepsi katılanlardan o, en iyi D.Puççini’nin ‘’Madam Batterfley’’ operasında Çio-çio san partisini çalıp, birinci oldu.
Dinyanın en ilk hem en iyi Çio-çio sanı’na büyük saygı gösterme deyni, konkursun kurucuları o yıl ( yani 2007 ) ses sanatçiların şu yüsek yarışmasını Moldovada ( Kişinev ) geçirme karar aldılar. Bu üzere, hazır evimize geldikçe, böyle prestij olaydan Marina Radiş olurmu bir tarafta kalsın ? Elbetki olamaz !
Nasıl herzaman o büyük havezlen katılıp, gözal, ama ayni zamanda kolayda pek diil, konkurs programnı yüsek urda gerçekleştirdi. Üç zor turu sürdürerek, katılanların çoyunu geeride brakıp, Marina başarlıklan finala yetişti.
 Konkursun sonunda büyük Gala konţert düzendi. Orada Marina Radiş’a ‘’ Maasuz premiya ‘’ verildi !
Opera tiyatro sahnesinden başka, Marina Kişnövun übür muzik yerlerinede çıkıp vokal ustalıını gösterer.
Geçen yılda Orga salonunda o V.Moţart’ın ‘’ Gloriya ‘’, ‘’Dixit Dominus ‘’, V.Çelak’ın ( bizim genç kompozitor ) ‘’Rekviem’’ koro eserlerinde solo partilerini söledi.
Unutmer Marina ana tarafınada gelmaa. Gagauziyada o türlü-türlü yortu şenniklerinde başarılı çaler. Bırada onu, elbetki, pek severlar hem büyük saygı ona göstererlar !
Moldova radiyosundada onun canlı sopranosu dayma işidiler, genişte olarak radiyosesleyicilerinida sevindirer.
Marina Radiş’in talantlı hem çok çalışkan yaratmalıını, yüsek vokal ustalıını meet eden, R.Moldovanın Kultura Bakanlıı geçen 2011 yılın sonunda ( dekabri ayında ) ona ‘’ Maestru în artă “ – yüsek artist adını verdi.
Biz onu – talantlı gagauzkacimızı – bütün yüreklen bu önemli adlan hem yakın günnerde ( fevralin 2 de ) onun 30-cu yıldönümünnen sıcak kutlerız !
Çok hem cetin saalıklar, gözal kısmetlar hem yeni başarlar sana duva ederız Marina !
P.S. Fevral ayın 4 de, sansın kendi yıldönümüne bir baaşiş yapa, Marina yeni bir yaratma gösterilişinnen ( premyerıylan ) tanıştıracek opera amatörlarını.
Yüsek sanatın durması yoktur !

 Dimitri Gagauz - kompozitor, muzikolog 

 25.01.2012

Ziua internațională pentru apărarea drepturilor copiilor

Din istoricul momentelor mai importante ale mișcării de promovare a drepturilor copilului:

1924 - Adoptarea de către Liga Națiunilor Unite a Declarației Drepturilor Copilului;

 1925 - Conferința mondială pentru protejarea și bunăstarea copiilor, organizată la Geneva;

1989 - Adunarea Generală a Națiunilor Unite adoptă la 20 noiembrie Convenția privind Drepturile Copilului;

Ziua Copilului este sărbătorită în lume la date diferite, în funcție de istoria națională a fiecărei țări. Astfel:

In 25 de țări, în majoritate la 1 Iunie;

Vesticii au date separate acordând în general, mai puțină atenție acestei sărbători:

     Germania, partea de est, pe 1 Iunie;

     Germania, partea vestica, pe 20 Septembrie;

Polonia , Cehia, România, Moldova etc, pe 1 Iunie;

     India, pe 14 Noiembrie;

     Japonia, Coreea de Sud, pe 5 Mai;

Gagouz şairi Dmitriy Kara Çoban hatırına

     "Mihail Çakır" bibliotekasında bu sefer gagouzları bir araya getirdi bilinir yazar Dmitriy Kara Çoban, angısı tamamnaıcıydı 27 maista 80 yaşını. Bu gözel akşama katıldılar kim bildi kim da belki bilmedi Kara Çobanı, ama saygı duyarak böyle bir aydın adama angısı braktı gagouz halkına paasız bir baaşış, angısının zamannan paası hiç ta olamaz. Elbetki laf gider Beşalma küyüde müze için angısını kurdu hem onun için topladı gezip küyülerde pek çok unikal exponatlar angıların büün zor taa paalarnı koymaa. D. Kara Çoban 20 yıl üstüne işledi direktor bu müzeyde.
Kendi bilgilerni hem duygularını bizimle paylaştı sayın M. Mercanka angısı çok yakından bilerdi Kara Çobanı çünkü ondan çok işler üürenmiş, üürenci olarak. Kendi anılarınnan paylaştı prof. V. D. Karagançu hem okudu şiirini angısını baaşlamış D. Kara Çobana. Söz aldılar K. D. Sırf, S. Z. Koca, M. V. Kornienko h.b. Hepsimiz bir fikire geldik ki D. Kara Çobanın yaşamasını hem yaratmalırını läzım bilmee, brakmamaa bilmemezlee, zere onnar kulturamızda, literaturamızda da sayımnıdırlar hem faydalıdırlar. Var faydalı hem sayımnı biografiya notları. Böyle akşamnar läzım nasıl yaşlı insanlara öyle da genç evlad boylara, angıları ileri dooru umut ederiz dilimizi, tarihimizi, kulturamızı, literaturamızı yaşadacaklar.

 

Dmitri Kara Çoban – 80ci yıldönümü

             

 Dmitri Kara Çoban duudu 1933 yılda may ayın 27-dä Beşalma küüdä 

 Komrat rayonunda, bir çifçi aylesindä. Beşalma küyü zamandan anılardı kendi masallarınan, fıkralarınan. Beşalmada gagouz dilimiz taa pak korunmuş da te bu dili  pek gözel bilmiş üürenmiş hem gözel kullanmış D Kara Çoban. 
Küçüklüü, yaşaması, bütün ömürü geçti Beşalmada. Üürenmesi başler Beşalma şkolasında; küydä şkolai bitirdiktän sora girer Kaula Pedagojik şkolasına. Orada bir-iki kurs üürenıp braker, oler küüdä üüredici. Ondan sora çekiler askerä.

    1957 yılda gagouz yazıları çıktınan hem ana dilimiz şkolada üüredilsin deyni masuz kursları Dionis Tanasoglu açtı hem götürdü Kişinövda şkolaların bilim institudunda. İlk seriya kurslar oldular 1958 yılda yazın iki ay. Bu kurslara çaarıldı gagouz gençleri hem da işleyan üüredicileri üürenmää gagouz gramatikasını hem başka obiektleri da gagouz dilindä. Kursantların arasında bulundu genç üüredici D Kara Çobanda. Bu kurslardan sora D Kara Çoban gitti Moskovaya da girdi üürenmää literatura instituduna angısını o bitirdi 1962 yılda. Kara Çobanın ilk şiirleri ana dilindä çıktılar  gagouz folklor kiyadında “Bucaktan seslär”, angısını hazırladı D Tanasoglu.

           Kara Çobanı taa küçüklüündän çekärdi gözellää – resimcilää, skulpturaya, pek sevärdi ana dilini, gagouzların adetlerini, zamandan kalma kulturasını. Uuruna dörä oler bir yorulmaz zaametçi yaratmakta hem etnografiyada. Kurdu Beşalmanın etnografia muzeini, topladı küüylerdä pek çok unikal eksponatlar, angıların büün zor taa paalarını koyma, ama geçtikça vakıtlar heptän paasız olerlar. Kara Çoban yırmi yılın üstünä işledi direktor bu muzeydä.

            Kara Çoban sevärmiş çinamatografıyayi. Bu uurda da o göstermiş kendi talandını. Kendi paralarınan alıp pelikula, o gezärmiş da çikararmış gagouz adetlerini, gagouz küülerini, insannarını. O çıkarmış yakın yirmiya filma, hepsinin onnarın adıymış “Gagouz novellaları”.

 Skulpturada hem resimcilik uurunda da D Kara Çoban braktı gagouzlara orijinal işlär, ama literatura tarafında – taa çok.  Mai yirmi beş yılın içindä 1957 dän – 1982 – dan o çıkardı tipardan: „İlk laf „(1963), ” Yanıklık”, „ Bayılmak” (1969). Proza   „Alçak saçak altında” (1966),  „Tamannık” (1977).

  D Kara Çoban o zaman taa gençti hem kaaviydi, taman yaratmanın üüseklindäydi, ama ansızdan atalı ölüm aldı onu bu yaşamaktan. Açan insan vakıtsız gider yaşamaktan, bu hep garipli. Açan laf gider sadä insan için, sölerlär: “O vardı nice taa sevinsin bu yaşamaya”. Açan insan – poettı, yazıcıydı, resimciydi, çalışardı yaratmak uurunda – sölerlär başka türlü: “ O vardı nice taa çok iş yapsın, o vardı nice taa sevindirsin bizi”.

  Bu türlü talantlı insandı gagouz kultura istoriyasında vardı hem kaler  Dimıiri Kara Çoban.

                                                                      Analık

Analık – ne en ii var

şafk, toprak hem bulutlar.

Analık – geniş bolluk,

havada bir pak soluk.

O – her ilkyaz gelmesi,

kırların eşermesi.

Analık – ürään sıcaa,

sevginin ahtı kucaa.

Mart

Taa kemik dereciklär,

lüzgerlär uuldéér saarlı,

Kimsey ginmeer taa incä

hepsi kürklän sarılı.

Saurgun taa kopuşér

ba Teydän, ba Karliktan.

Kapudan Ayaz işleer,

Donér su bakırlıkta.

Ama bak sän yukarı;

bulutlar şenni üzer.

Şıladı bir gözcääz şafk –

o da ilkyaza benzer.

Dosta

Beenıp pak üzünü, inandım sana şanlı,

da hep sert ezmedä kalacan aşaalı.

Da kondum ardına, kötüya görünmäz,

hem dedim ben sana, aalama ne denmäz.

Prostet, prostet, dostum sevinmäk yaradan,

zorlarda var koydum ki seni tarada.

Bayırdaydın – setim, denizdäydin – kürääm.

Kal sän genä çetin, eer brakarsa ürään.

Büün da prostet, aman Ayoz işti deyni...

Lääzımnydı kurban, da koydum ben seni.

            

Nikolay Baboglu’nun 85ci yıldönümü

  

  Nikolay Baboglu anılmış yazıci, pedagog. Doğdu 1928ci yılda bir çiftçi aylesindä Tatar-Kıpçak küüyündä, Taraklı rayonunda. 1950ci yılında başarar Kahul pedagoji okulunu, taa sora başarăr Kişineuda devlet universitetini moldovan dilin fakultetini. Çok yıl üüredici, sora şkola direktoru Kıpçakta hem Kongaz küüyüdä işledi. Bu adam elli yıldan zede üüredicilik uurunda çalıştı.

 Kişineua gecip on yıldan zeyde Moldova yazarlar birliyindä, gagouz bölümün başkanı oldu.

90ci yıllarda Moldova Öğretmek Ministerliyinde bakan yardımcısı işledi. Öğretmek işler için 1968de Nıkolay Baboglu’ya verildi Devlet medali: „За трудовую доблесть”.

 Baboglu’nun yaratmak yolu çok uzun. Yazmaa başladı 40ci yıllarda. O literatura dünyasına girdi annatma, piesa hem piyet yazısınnan. Kimi pietleri basıldı toplumda “ Bucaktan seslär” hazırlayan D.Tanasoglu. Sora 1968 yılda Baboglu’nun  „Folklor” kiyadı basıldı. Piyet  kiyatları basıldı: „Tarafımın piyetleri”, „Güz çiçekleri” hem başka. Baboglu’nun yaratmaları başka dillere çevirildi, hem çeşitli devletlerde yayınnandı.

  Moldova hem  SSSR ın yazarlar birliklerin azınnığı oldu.  Nikolay Baboglu’ya çalışmaları için Moldova devletinden verildi “ Meritul civik” medali hem Gagauz yerin „Şanlı vatandaşı” oldu.

Açin, açin, çiidemnär!

Açin,açin, çiidemnär,

Neçin çok uyudunuz?

Biyaz yorgan altında

Tatlımıydı uykunuz?

Açin,açin, çiidemnär-

Uşakların bakışı.

Çiidemnär, siz çiidemnär.

Uzak braktınız kışı...

                                                               Çiidemnär, siz çiidemnär

Yılın sabaası açık,

Geldii gibi turnelär,

Geldi sıcak hem saalik.

Açin,açin, çiidemnär,

Açın her yılın sonsuz,

Gelsin-gitsin turnelär,

Göklär olsun bulutsuz.

TRADIŢII PASCALE

Pastele sau Invierea Domnului este una dintre cele mai frumoase sarbatori crestine.

In perioada acestora oamenii incearca sa fie mai buni si mai plini de evlavie.

Lumanarea din noaptea de Paste (sambata spre duminica) reprezinta lumina  Invierii Domnului, a biruintei luminii lui Iisus asupra intunericului iadului, a binelui aupra raului si a vietii asupra mortii. Preotul aduce lumanarea aprinsa de la altar, iar crestinii se apropie si aprind lumanarile. Cei mai multi duc “lumina” in casele lor si pastreaza lumanarile pentru a le aprinde in zilele in care sunt suparati sau au necazuri.

Ouale vopsite – un simbol important al Sarbatorilor Pascale. Ouale reprezinta simbolistic mormantul purtator de viata al lui Iisus Hristos, care s-a deschis la Invierea Sa. Culoarea rosie cu care sunt vopsite ouale simbolizeaza sangele lui Iisus varsat pe cruce pentru iertarea pacatelor si mantuirea oamenilor.

Exista numeroase legende legate de vopsirea oualelor de Pasti, dar cea mai cunoscuta dintre ele este cea conform careia Fecioara Maria a adus un cos cu oua la picioarele lui Iisus, sub cruce, pentru a-i imbuna pe soldati, iar pe acestea se scurge sangele Domnului rastignit pe cruce.

Mielul este simbolul Domnului Iisus Hristos, care s-a jerfit pentru ieratarea pacatelor noastre.

Traditiile de Pasti nu difera prea mult de la o tara la alta, diferenta este determinata de specificul gastronomic. Pretutindeni se prepara mancaruri traditionale, cum ar fi pasca la rusi si romani, Baba Wielancona la polonezi, osterstollen in Germania. Aceste mancaruri sunt la biserica, alaturi de oua si carne si binecuvantate.