Ziua internațională pentru apărarea drepturilor copiilor

Din istoricul momentelor mai importante ale mișcării de promovare a drepturilor copilului:

1924 - Adoptarea de către Liga Națiunilor Unite a Declarației Drepturilor Copilului;

 1925 - Conferința mondială pentru protejarea și bunăstarea copiilor, organizată la Geneva;

1989 - Adunarea Generală a Națiunilor Unite adoptă la 20 noiembrie Convenția privind Drepturile Copilului;

Ziua Copilului este sărbătorită în lume la date diferite, în funcție de istoria națională a fiecărei țări. Astfel:

In 25 de țări, în majoritate la 1 Iunie;

Vesticii au date separate acordând în general, mai puțină atenție acestei sărbători:

     Germania, partea de est, pe 1 Iunie;

     Germania, partea vestica, pe 20 Septembrie;

Polonia , Cehia, România, Moldova etc, pe 1 Iunie;

     India, pe 14 Noiembrie;

     Japonia, Coreea de Sud, pe 5 Mai;

Gagouz şairi Dmitriy Kara Çoban hatırına

     "Mihail Çakır" bibliotekasında bu sefer gagouzları bir araya getirdi bilinir yazar Dmitriy Kara Çoban, angısı tamamnaıcıydı 27 maista 80 yaşını. Bu gözel akşama katıldılar kim bildi kim da belki bilmedi Kara Çobanı, ama saygı duyarak böyle bir aydın adama angısı braktı gagouz halkına paasız bir baaşış, angısının zamannan paası hiç ta olamaz. Elbetki laf gider Beşalma küyüde müze için angısını kurdu hem onun için topladı gezip küyülerde pek çok unikal exponatlar angıların büün zor taa paalarnı koymaa. D. Kara Çoban 20 yıl üstüne işledi direktor bu müzeyde.
Kendi bilgilerni hem duygularını bizimle paylaştı sayın M. Mercanka angısı çok yakından bilerdi Kara Çobanı çünkü ondan çok işler üürenmiş, üürenci olarak. Kendi anılarınnan paylaştı prof. V. D. Karagançu hem okudu şiirini angısını baaşlamış D. Kara Çobana. Söz aldılar K. D. Sırf, S. Z. Koca, M. V. Kornienko h.b. Hepsimiz bir fikire geldik ki D. Kara Çobanın yaşamasını hem yaratmalırını läzım bilmee, brakmamaa bilmemezlee, zere onnar kulturamızda, literaturamızda da sayımnıdırlar hem faydalıdırlar. Var faydalı hem sayımnı biografiya notları. Böyle akşamnar läzım nasıl yaşlı insanlara öyle da genç evlad boylara, angıları ileri dooru umut ederiz dilimizi, tarihimizi, kulturamızı, literaturamızı yaşadacaklar.

 

Dmitri Kara Çoban – 80ci yıldönümü

             

 Dmitri Kara Çoban duudu 1933 yılda may ayın 27-dä Beşalma küüdä 

 Komrat rayonunda, bir çifçi aylesindä. Beşalma küyü zamandan anılardı kendi masallarınan, fıkralarınan. Beşalmada gagouz dilimiz taa pak korunmuş da te bu dili  pek gözel bilmiş üürenmiş hem gözel kullanmış D Kara Çoban. 
Küçüklüü, yaşaması, bütün ömürü geçti Beşalmada. Üürenmesi başler Beşalma şkolasında; küydä şkolai bitirdiktän sora girer Kaula Pedagojik şkolasına. Orada bir-iki kurs üürenıp braker, oler küüdä üüredici. Ondan sora çekiler askerä.

    1957 yılda gagouz yazıları çıktınan hem ana dilimiz şkolada üüredilsin deyni masuz kursları Dionis Tanasoglu açtı hem götürdü Kişinövda şkolaların bilim institudunda. İlk seriya kurslar oldular 1958 yılda yazın iki ay. Bu kurslara çaarıldı gagouz gençleri hem da işleyan üüredicileri üürenmää gagouz gramatikasını hem başka obiektleri da gagouz dilindä. Kursantların arasında bulundu genç üüredici D Kara Çobanda. Bu kurslardan sora D Kara Çoban gitti Moskovaya da girdi üürenmää literatura instituduna angısını o bitirdi 1962 yılda. Kara Çobanın ilk şiirleri ana dilindä çıktılar  gagouz folklor kiyadında “Bucaktan seslär”, angısını hazırladı D Tanasoglu.

           Kara Çobanı taa küçüklüündän çekärdi gözellää – resimcilää, skulpturaya, pek sevärdi ana dilini, gagouzların adetlerini, zamandan kalma kulturasını. Uuruna dörä oler bir yorulmaz zaametçi yaratmakta hem etnografiyada. Kurdu Beşalmanın etnografia muzeini, topladı küüylerdä pek çok unikal eksponatlar, angıların büün zor taa paalarını koyma, ama geçtikça vakıtlar heptän paasız olerlar. Kara Çoban yırmi yılın üstünä işledi direktor bu muzeydä.

            Kara Çoban sevärmiş çinamatografıyayi. Bu uurda da o göstermiş kendi talandını. Kendi paralarınan alıp pelikula, o gezärmiş da çikararmış gagouz adetlerini, gagouz küülerini, insannarını. O çıkarmış yakın yirmiya filma, hepsinin onnarın adıymış “Gagouz novellaları”.

 Skulpturada hem resimcilik uurunda da D Kara Çoban braktı gagouzlara orijinal işlär, ama literatura tarafında – taa çok.  Mai yirmi beş yılın içindä 1957 dän – 1982 – dan o çıkardı tipardan: „İlk laf „(1963), ” Yanıklık”, „ Bayılmak” (1969). Proza   „Alçak saçak altında” (1966),  „Tamannık” (1977).

  D Kara Çoban o zaman taa gençti hem kaaviydi, taman yaratmanın üüseklindäydi, ama ansızdan atalı ölüm aldı onu bu yaşamaktan. Açan insan vakıtsız gider yaşamaktan, bu hep garipli. Açan laf gider sadä insan için, sölerlär: “O vardı nice taa sevinsin bu yaşamaya”. Açan insan – poettı, yazıcıydı, resimciydi, çalışardı yaratmak uurunda – sölerlär başka türlü: “ O vardı nice taa çok iş yapsın, o vardı nice taa sevindirsin bizi”.

  Bu türlü talantlı insandı gagouz kultura istoriyasında vardı hem kaler  Dimıiri Kara Çoban.

                                                                      Analık

Analık – ne en ii var

şafk, toprak hem bulutlar.

Analık – geniş bolluk,

havada bir pak soluk.

O – her ilkyaz gelmesi,

kırların eşermesi.

Analık – ürään sıcaa,

sevginin ahtı kucaa.

Mart

Taa kemik dereciklär,

lüzgerlär uuldéér saarlı,

Kimsey ginmeer taa incä

hepsi kürklän sarılı.

Saurgun taa kopuşér

ba Teydän, ba Karliktan.

Kapudan Ayaz işleer,

Donér su bakırlıkta.

Ama bak sän yukarı;

bulutlar şenni üzer.

Şıladı bir gözcääz şafk –

o da ilkyaza benzer.

Dosta

Beenıp pak üzünü, inandım sana şanlı,

da hep sert ezmedä kalacan aşaalı.

Da kondum ardına, kötüya görünmäz,

hem dedim ben sana, aalama ne denmäz.

Prostet, prostet, dostum sevinmäk yaradan,

zorlarda var koydum ki seni tarada.

Bayırdaydın – setim, denizdäydin – kürääm.

Kal sän genä çetin, eer brakarsa ürään.

Büün da prostet, aman Ayoz işti deyni...

Lääzımnydı kurban, da koydum ben seni.

            

Nikolay Baboglu’nun 85ci yıldönümü

  

  Nikolay Baboglu anılmış yazıci, pedagog. Doğdu 1928ci yılda bir çiftçi aylesindä Tatar-Kıpçak küüyündä, Taraklı rayonunda. 1950ci yılında başarar Kahul pedagoji okulunu, taa sora başarăr Kişineuda devlet universitetini moldovan dilin fakultetini. Çok yıl üüredici, sora şkola direktoru Kıpçakta hem Kongaz küüyüdä işledi. Bu adam elli yıldan zede üüredicilik uurunda çalıştı.

 Kişineua gecip on yıldan zeyde Moldova yazarlar birliyindä, gagouz bölümün başkanı oldu.

90ci yıllarda Moldova Öğretmek Ministerliyinde bakan yardımcısı işledi. Öğretmek işler için 1968de Nıkolay Baboglu’ya verildi Devlet medali: „За трудовую доблесть”.

 Baboglu’nun yaratmak yolu çok uzun. Yazmaa başladı 40ci yıllarda. O literatura dünyasına girdi annatma, piesa hem piyet yazısınnan. Kimi pietleri basıldı toplumda “ Bucaktan seslär” hazırlayan D.Tanasoglu. Sora 1968 yılda Baboglu’nun  „Folklor” kiyadı basıldı. Piyet  kiyatları basıldı: „Tarafımın piyetleri”, „Güz çiçekleri” hem başka. Baboglu’nun yaratmaları başka dillere çevirildi, hem çeşitli devletlerde yayınnandı.

  Moldova hem  SSSR ın yazarlar birliklerin azınnığı oldu.  Nikolay Baboglu’ya çalışmaları için Moldova devletinden verildi “ Meritul civik” medali hem Gagauz yerin „Şanlı vatandaşı” oldu.

Açin, açin, çiidemnär!

Açin,açin, çiidemnär,

Neçin çok uyudunuz?

Biyaz yorgan altında

Tatlımıydı uykunuz?

Açin,açin, çiidemnär-

Uşakların bakışı.

Çiidemnär, siz çiidemnär.

Uzak braktınız kışı...

                                                               Çiidemnär, siz çiidemnär

Yılın sabaası açık,

Geldii gibi turnelär,

Geldi sıcak hem saalik.

Açin,açin, çiidemnär,

Açın her yılın sonsuz,

Gelsin-gitsin turnelär,

Göklär olsun bulutsuz.

TRADIŢII PASCALE

Pastele sau Invierea Domnului este una dintre cele mai frumoase sarbatori crestine.

In perioada acestora oamenii incearca sa fie mai buni si mai plini de evlavie.

Lumanarea din noaptea de Paste (sambata spre duminica) reprezinta lumina  Invierii Domnului, a biruintei luminii lui Iisus asupra intunericului iadului, a binelui aupra raului si a vietii asupra mortii. Preotul aduce lumanarea aprinsa de la altar, iar crestinii se apropie si aprind lumanarile. Cei mai multi duc “lumina” in casele lor si pastreaza lumanarile pentru a le aprinde in zilele in care sunt suparati sau au necazuri.

Ouale vopsite – un simbol important al Sarbatorilor Pascale. Ouale reprezinta simbolistic mormantul purtator de viata al lui Iisus Hristos, care s-a deschis la Invierea Sa. Culoarea rosie cu care sunt vopsite ouale simbolizeaza sangele lui Iisus varsat pe cruce pentru iertarea pacatelor si mantuirea oamenilor.

Exista numeroase legende legate de vopsirea oualelor de Pasti, dar cea mai cunoscuta dintre ele este cea conform careia Fecioara Maria a adus un cos cu oua la picioarele lui Iisus, sub cruce, pentru a-i imbuna pe soldati, iar pe acestea se scurge sangele Domnului rastignit pe cruce.

Mielul este simbolul Domnului Iisus Hristos, care s-a jerfit pentru ieratarea pacatelor noastre.

Traditiile de Pasti nu difera prea mult de la o tara la alta, diferenta este determinata de specificul gastronomic. Pretutindeni se prepara mancaruri traditionale, cum ar fi pasca la rusi si romani, Baba Wielancona la polonezi, osterstollen in Germania. Aceste mancaruri sunt la biserica, alaturi de oua si carne si binecuvantate.