Mihail Çakır'ın 150ci yıldönümü

M. Çakır braktı bize en parlak örnek, angısı vardı nice bıraksın inanıcı lider kendi uşaklarına. Onun herbir kitabında paalı bilgiler: istoriyadan, religiyadan, moraldan, etnografiya angılarını o uzun vakıtlarda yazdı hem tiparladı. Dünyanın en paalı hem en okuyan kitabını M. Çakır çevirip ana dilimize bize baaşladı, hem yazdı "Ne mutlu gagouzlara ki onlarda okuyabilecek ana dilinde Allahın sözlerini hem tamannayacak.
M. Çakır büünde gagouzlara diye yol yıldızı, hem fener külesi.

Mihail Ciachir - imagine spirituală a timpurilor noastre

În activitatea de iluminare în cultură şi spiritualitate este minunat faptul că anume datorită stăruinţelor prot. Mihail Ciachir, a fost obţinută permisiunea de a tipări literatura în limba română, lăsând o urmă excepţională în cultura moldovenească. Puţin mai târziu protoiereul şi-a lăsat numele în nemurire prin traduceri şi editări în limba găgăuză a literaturii spirituale şi etnoculturale, astfel ridicând literatura găgăuză într-un rând cu cea moldovenească. Acest fapt poate fi apreciat ca experienţă de servire a poporului, cel cu care a trebuit să comunice în fiecare zi în activitatea sa de preot şi cel care i-a dat viaţă. Astăzi Gagauz Yeri a înălţat bustul lui Mihail Ciachir, a avut loc panihida, s-au depus flori şi în Departamentul Minorităţilor a avut loc o masă rotundă consacrată celor 150 de ani de la naşterea protoiereului găgăuz.

ZIUA BIBLIOGRAFIEI CHIŞINĂU- ORAŞ EUROPEAN

Prioritatea anului 2011 a fost jubileul oraşului Chişinău-575 ani. Pe 24 noiembrie a avut loc Ziua bibliografiei, în cadrul căreia am propus spre realizare următorul program:
-revistă bibliografică "Personalităţi europene în publicaţiile BM "B.P.Haşdeu";
-lecţie bibliografică "Ce este bibliografia?";
-concurs "Cuvinte înaripate";
-consultaţie "Ce?Unde?Cînd?";
-prezentarea ediţiilor bibliografice elaborate de BM "B.P.Haşdeu".
Selectarea ediţiilor a fost orientată către elevii cl.2, 4, 5 a liceelor "M.Kogălniceanu" şi "N.Gheorghiu". Dorinţa noastră a fost de a prezenta noţiunea de bibliografie pe înţelesul copiilor şi ridicarea capacităţii de a folosi corect ediţiile de referinţă (enciclopedii, dicţionare, îndrumare). Am adus la cunoştinţa copiilor despre existenţa Blog-ului, Chişinău-oraşul meu. Elevii au dat dovadă de cunoştinţe profunde în ceea ce priveşte folosirea inet-ului.

Kişinev ‘de Azınlıklar Festivali - Festivalul Etniilor – 2011 „Unitate Prin Diversitate”

Moldova ‘nın Kişinev şehirinde her yıl Moldova’da yaşayan Azınlıklar Festivali duzenlenmektedir. Bu yılda gelenek halını aldı festivalin onbirincisi duzenlendiler. Azınlıklar arasında Gagoğuz Türkleri de yerini aldı. Gagoğuzlar da kendi folkloründen görüntüler sergiledi:Halk oyunlarıyla, şarkı türküleriyle hora teperdi. Ştefan cel Mare Halk parkında görkemli festival bir gün de olsa Moldova’da yaşayan azınlıklara bır şenlik eğlencisi yaşattı.

Yaşasın ana dilimiz asirlerdä!

Kişinevin “Mihail Çakır” adına bibliotekasında her yılın 30 eylül literatura bilim, hem araştırma toplantılar yapılăr.

Bu yılın da kimner unutmadı hem hatırlăr bizim istoriyamızı, ana dili yortumuzu bulundu bizim aramızda. Biz dä herzaman sevgiyle hem saygıylan paylaştık o gözäl, aydın, mutlu günlerle ani yaşamış bizim halkımız.

Kendi ana dilindä.

Seftä vakıt gelecek,

Ani kendi dilindä

Uşak kiyat görecek

Kendi ana dilindä.

Bakın tefter elindä

Açan uşak gelecek

Kendi ana dilindä

O da seläm verecek

Uşak seviner, geler

Bukvalık da elindä

Üüredici üüreder

Onu ana dilindä.

(V. Duloglu)

1958-ci yılın 1ci sentäbridä gagouz küylerindä halkımızın istoriyasında seftä ana dilindä üretmek başladıydı – hazırlık (1ci klaslarda). Bu büük bir oluştu, yortuydu bizim şkolalarımızda, insan da arasında büük bir sevinmeliktir. Her bir halkın istoriyasında en büük kiyatı “Bukvalık” – bizimde paalı kiyadımız dünyayı gördü D. Tanasoglunun çalışmalarınnan.

Büünkü günden geri bakarak, lâzım annamaa, ani gagouz şkolaların problemalarını çok girginniklän hem becermeklän çözdürdü genç, bilimci, pedagog D. N. Tanasoglu.

Gagouz dilinda işledi 38 şkola, sade hazırlık klaslarda ürendi 2784 uşak, 4980 ürenci da IV-X klaslarda.

Biz bunları lâzım unutmaylım, unutulmuşu da dirildelim hem bilmeyeni ürenelim, olayları yaşatalım.

Dili lâzım bilelim,

Biz ona inan evladız,

Dili hiç kaybetmeylim,

Salt onunnan biz insanız.

(D. Tanasoglu)

Cărţi noi

Çakır, Mihail
Besarabiyalı gagauzların istoriyası / Mihail Çakır. – Ch.: Elena-V.İ., 2005.- 52 p.

"Besarabiyalı gagauzlar çok kerä beni teklif ettilär, ki bän yazayım gagauzların istoriyasını: "Kimdir gagauzlar, nesoy senseledändir, kimdir onnarın senselä başı, neredä yaşamışlar, netürlü ömür geçirmişlär, nicä yaşărlar, netürlü adetleri var" h.b. Bän çalıştım yapayım gagauzların yalvarmasını, topladım lâzımnı materialları (maddeleri), yazdım gagauzların istoriyasını romınca hem tiparladım jurnalda "Viaţa Basarabiei" din Chişinău, an. 1933 şı 1934. Şindi da tiparlărım gagauzların istoriyasını gagauz dilindä, ki gagauzlar iyi bilsinnär gagauzların istoriyasını.

Страницы истории и литературы гагаузов ХIX - нач. XX вв. / С. Булгар. - Ch.: Pontos, 2005 (Tipogr. "Reclama"). - 320 p.

Самым добродетельным и полезным правителем для гагаузов в Молдавии, Бессарабии, был боярин из Дивана Балуш (Балш), который еще с 1770 года начал принимать гагаузов в свои имения и помогал им основывать первые гагаузские села Чадыр и Орак в губернии Лапушна, где гагаузы прожили с 1770-го по 1819 годы. Гагаузы оттуда перешли в Буджак и основали там новые колонии Чадыр-Лунга и Авдарму.

Uzun Kervan / D. Tanasoglu. - An.:Gündüz, 2009. - 343 p.

Şindi bu yeni, yabancı erlerdä erleşsınnär bir türlü lâzım, adanmış toprakları, ilinnikleri kabletsinnär. Ama kimdän? Yok kimdän. Annık askercilerindän mi? Yok. Onnar sade annadărlar, ani gitsinnär o kırların içinä, nelerinnän var, korunsunnar.




Добруджанското деспотство / Георги Атанасов. - Велико Търново: Фабер, 2009. - 496 с.

Существут много теорий и спекуляций о происхождении гагаузов, в которых они представлены как узы, сельджуки, печенеги, куманы, проболгары, славяне, проторумыны, албанцы, итальянцы и т.п.


Чишмикёй: Материалы по истории села (1809-2009 г.) / Мария Карамиля, Сильвиу Орган. - К.: "Serebia" SRL, 2009. - 644 p.

В хронологическом порядке излагаютя материалы по истории села Чишмикёй, систематизированные по следующим основным разделам: сельское самоуправление, хозяйство, торговля, благоустройство, здравоохранение, образование, культура, религия. Прилагаются списки сельчан, относящиеся приемущественно к XIX в.

Uzak Yollarım / N. Baboglu. - Chişinau.: Pontos, 2010 (Tipogr. Reclama). - 388 s.

Te şindi islää evlär yapărlar: duvarları taştan, çementli... Sora çorbacı attı gözünü alçak saz örtüsünä, o da vakıtlardan çürümüştü.





Гагаузская лексикология / Гюллю Каранфил. - Комрат.: Safin -Grup, 2009. - 175 с.

В работе использованы знания гагоузской лексики автора, как основательно владеющим родным языком на уровне нормативности, а также и народно-разговорной речью; использован обширный собственный полевой материал.

Protoereul profesor Mihail Ciachir - 150 de ani de la naştere

Protoereul profesorul Mihail Ciachir, neobositor slujitor al Bisericii Ortodoxe, eminent cărturar şi iluminist basarabean originar din localitatea găgăuză Ceadâr-Lunga, judeţul Tighina, născut la 27 aprilie 1861 în familia câtăreţului de acolo Mihail V. Ciachir, a fost şi rămâne una din personalităţile marcante ale Basarabiei în domeniul culturii găgăuze şi române.
Mihail Ciachir vine dintr-o veche dinastie de preoţi consacraţi ideei iluminismului naţional şi nu numai. Iar dinastia Ciachirilor deschide din Balcani cultura Uzisangeac al găgăuzilor, de pe lângă Varna. Încă de pe la începutul sec. al XVIII-lea. Emigrând din cauza războaielor Rusiei împotriva Turciei, mai întâi în România, apoi în Basarabia la găgăuzii aduşi aici de generalii ţarişti, formând o punte de continuitate balcanică a găgăuzilor în Basarabia.
Mihail Ciachir după şcoala din Ceadâr-Lunga face studii liceale la un gimnaziu din Chişinău, absolvind apoi în 1881 vestitul Seminar Teologic, unde capătă o vastă cultură şi instruire pe lângă disciplinele teologice, aici se studiau: gramatica, politica, latina, greaca, rusa, germana, franceza. Încadrat ca prof. în acest seminar, predă religia, matematica, geografia, poleografia, greaca etc. A predat diferite obiecte (fără plată) şi la alte şcoli din Chişinău.
Cel mai important lucru pe care l-a făcut Mihail Ciachir pentru găgăuzi e că a tradus Noul şi Vechiul Testament în limba găgăuză. M. Ciachir a scris în limba română în revista "Viaţa Basarabiei" din Chişinău, an 1933 şi 1934 şi apoi a scos şi în limba găgăuză cartea scrisă "Istoria găgăuzilor".

"Modestia şi munca nepregetată a basarabenilor îşi are un exponent nobil în Pr. Ciachir. Un trup bătrân, apăsat de 74 de ani, pare tânăr prin sufletul neastâmpărat, setos de ştiinţă şi dornic de a lumina poporul din sânul căruia face parte. Astăzi noi, care încercăm să punem o cărămidă la cultura naţională prin rev. "Vocea Basarbiei", suntem uimiţi de acest bătrân şi simpatic colaborator şi mândri de a da mâna şi a sta de vorbă" (N. Costencu)

Gagouzalarda Paskellä yortuları

Paskellä yortuları

İlkyazın gagouzlarda nasıl da hepsi hristianlarda var Paskellä yortuları. Paskellä yortusunun kalendarda yok belli günü, o gezeer. Hristian Paskellesi bir kerä bilä düşmer ay aydınığına. O her zaman mutlaka düşer pazar gününä hem mutlaka ay karannığına. Bu büyük yortuya kaldınan ellibeş gün, sekiz hafta tutulăr Et oruçu, Et oruçun ardına geler büük oruç.

Et oruçun önunde haftaya gagouzlar deerlär peynir haftası, neçin ki bu haftada olur yemää sade peynir, iyişimik, kaymak, yımırta hem türlü akıtmalar, kıvırmalar, pideler ama et, balık, slanina hiç olmaz.

Bu haftada adetlerä görä hem inannara görä insan lâzım aklına getirsin ne yannışlıklar yaptı, ne kötülüklerlen acıttı yakın insannarını, hısımnarını da buluşup onlarlan prost olsunnar, unutsunnar küsüleri, afetsinner biri-birinin günählarını.

Todur haftası

Peynir haftasından sora geler Todur haftası. Bu zamanda ilkyaz artık başlăr heptän açılmağa, köylü kızlar bir pazar sabağalendän gözäl giynip, düzünüp çıkardılar sokaklara, köşelerdä lafa, durardılar. Todur gününde üülendän sora köyün kenarında koşu olurdu, sayılăr atlılar yarışardılar. Yarışmaklar bitärdilär karannık olmaa yakın, ama köylerin keyfleri pek üüsek olurdu. Yarışmaları lafederdi küçüyü-büyü. Auşamnen insannar daalışırdılar yarışmaktan evlerinä büyük oruçu tutmağa.

Büyük oruç

Todur günündän sora Paskelleyä kalăr 7 hafta, yemää olmaz ne süt, ne et, ne yımırta, ne da balık. Olur sade yemää kartofi, fasüle, suvan, sarmısak, pirinç. Mancaları olur haşlamağa sade oloylan, domuz yaği ya da saayağı olmaz.

Büyük oruç auşamında kimi köylerde yımırta asărlar engeye, hepsi evcimannar bir çevrä yapărlar içerde, birisi hızlandırăr iki tarafa iptä asılan yımırtayı, onu lâzım birisi tutsun, değil ellen ama ağzınnan. Elbetki kazanăr kim dağa batal hem kimin ağzı büyük, küçük uşaklar sade bakıp gülerlär. Yımırta sallamağa adet çok eskiden geler, ama büyünkü onun sebebi şaka hem gülüş yapmak.

Trimur

Paskellä oruçun ilk üç günü sayılărlar trimur günneri. Bu üç gündä kim ister olur üç gün hem üç gecä hiç birşey imesin hem su da içmesin. Trimur tutăr kimi çok inancı ihtiarlar. Trimur olur tutsun delikannı çocuklarda, kızlarda. Hem bütün Paskellä orucunda da gençlerä buluşmağa olmazdı.

Üçüncü günü trimur açılırdı da ilk yemek mutlaka kaynanmış çukundurdu. Bundan başka vardı nasıl yemää kartofi, fasüle hem ilin sebzä. Trimur açıldıynan ilk gündä olmazdı çok birdän yemää. Trimurcular üçüncü günü sabağalen gidärdilär kliseyä komka almağa da ondan sora trimur oruçu sayılırdı ki bitti. Büyük oruçun bitki haftası en ayozlu sayılăr, ona öylä da dener – Büyük Hafta. Neçin ki o günnerdä İisus Hristos insannar için çok ziyetlar çekmiş da sonunda stavrozda enserli ölüm kabuletmiş, üçüncü günü da dirilip göklerä yükselmiş.

Bu yıl Paskellä yortusu düşer aprilin 24ne.

Pahalı dostlarım,

Hristos dirildi

GR.VIERU PENTRU COPII

”Nu am, moarte, cu tine nimic,
Eu nici măcar nu te urăsc
Cum te blesteamă unii, vreau să zic,
La fel cum lumina pârăsc.
Nu frica, nu teamă,
Milă de tine mi-i,
Că n-ai avut niciodată mamă,
Că n-ai avut niciodată copii”.
Cu aceste versuri a fost deschisă partea festivă a săptămînii
consacrate în memoria marelui poet Gr.Vieru,
ce a avut loc lîngă monementul lui Ştefan cel Mare,
unde a fost organizată şi o expoziţie de fotografii.
Alăturîndu-ne la şirul de manifestari consacrate poetului
Gr.Vieru, am organizat căteva activităţi cu elevii
cl.2 şi cl.4 a liceului “M.Kogălniceanu”.
În cadrul întîlnirii pentru început am adus la
cunoştinţa copiilor cîteva date biografice a poetului.
În cadrul revistei bibliografice “Lacrima Vieru “,
am prezentat volumele de care posedă biblioteca.
Am fost curioşi să aflăm dacă copiii cunosc opera
poetului şi de aceea am făcut un recital de poezie.
Am rămas plăcut surprinşi de faptul că copiii
cunosc şi unele cîntece compuse pe versurile
poetului Gr. Vieru.
La sfîrşitul întîlnirii am dat posibilitate copiilor
să răsfoiască cărţile şi revistele care conţin versurile
poetului.
Angela Vintilă (şef of। împrumut)